История возникновения образования в селе Тарат
Арангасский (с. Тарат)
Таратская ООШ им. С.Г. Олесовой
Этапы развития
1965-1993 үөрэх сыллара
4 кылаастаах начаалынай оскуола
1993-1997- үөрэх сыллара
ситэтэ суох орто оскуола
1997 сылтан
6 кылаастаах сүрүн уопсай үөрэхтээһин оскуола
2004 сылтан
«Оҕону иитиигэ Айыы сырала» (олонхо педагогиката ) .
2010 сылтан
оскуола оҕо саада биир тэрилтэ буолан үлэлиир
История возникновения
Коллектив школы
965 сыллаахха бөдөҥсүйбүт Максим Горькай аатынан колхоз председателэ Антонов Петр Петрович дьаһалынан, Таракка интернат буолан турбут дьиэни көтүрэн, миэстэтин уларыта тутан, фундаменын уонна сорох эргэрбит маһын саҥардан начальнай оскуола оҥотторорго сорудахтаабыта. Маныаха колхоз тутуутун биригээдэтин кытта, олохтоох биригээдэ салалтата тэрийсэн, тутууга үлэлээбит Цыпандин Василий Ивановиһы, Максимов Егор Васильевиһы, Калачев Степан Степановиһы көмөҕө биэрэн, матырыйаалынан хааччыйан, прорабынан Харитонов Андрей Егоровиһы үлэлэтэн, оскуола дьиэтэ 1965-1966 үөрэх дьылыгар бэлэм буолан үлэтин саҕалаабыта. Нэһилиэнньэ өттүттэн, төрөппүттэр, араас таһымнаах субботниктарга көхтөөхтүк кыттыбыттара. Нэһилиэккэ оскуола аһылларын бары да үөрэн-көтөн көрсүбүппүт. Бу оскуола дьиэтэ хаачыстыьалаахтык оҥоһуллан, билиҥҥэ дылы бэрт үчүгэйдик туруктаах үлэлии, билиини-сырдыгы биэрэ турарыттан сүрдээҕин астынабыт. Салгыы да педагогическай коллектив таһаарыылаах, сыралаах үлэтин үүнэр көлүөнэни сырдыкка, кэрэҕэ иитэ турдун. Ситиһиилээх үлэлэринэн улууска бастыҥ көрдөрүүлээх коллектив буоларыгар баҕарабын
Тарат бөһүөлэгэр өссө оскуола аһыллыан иннинэ, интернат дьиэ үлэтин-хамнаһын саҕалаабыта. 1952 сыллаахха биһиги дьиэбитигэр интернат аһыллыбыта.
Оччотооҕуга Майаҕа уонна Төҥүлүгэ эрэ уон кылаастаах оскуола баара. Төҥүлү орто оскуолатыгар оҕолор Мэҥэ-Хаҥалас үгүс нэһилиэгиттэн Тиэлигиттэн, Сыымахтан, Дойдунуускайтан, Маттаттан, Балыктаахтан, Төхтүртэн, Табаҕа Суолатыттан кэлэн үөрэнэллэр. Бу оҕолор үгүстэрэ Төҥүлүгэ уонна Таракка арыллыбыт интернакка олорон үөрэнэллэрэ.
Интернат маҥнай аһыллыбыт сылыгар завуһунан Максимов Иннокентий, поварынан биһиги ийэбит Марфа Прокопьевна Олесова, оһох оттооччунан Ильин Прокопий үлэлээбиттэрэ. Үлэһиттэр көлөнөн аҕалбыт астарын ыйга тириэрдэр гына ааҕан-суоттаан, оҕолору аччыктаппат туһугар кыһаллан үлэлииллэрэ.
Биир сыл буолан баран, интернаппыт Ворошилов колхоз кулуубугар көспүтэ. Ийэбит ас астыыра, эдьиийим Наталья Афанасьевна Олесова, Төҥүлүттэн учууталлаан кэлэн баран, интернат оҕолорун уруоктарын аахтарара, үөрэх туһалааҕын элбэхтик өйдөтөрө, үөрэтэрэ. Кэнники воспитателинан Алексей Леонтьевич Попов үлэлээбитэ.
Биһиги дьиэ кэргэнтэн ийэлээх эдьиийим интернакка үлэлиир кэмнэригэр ыраахтан сылдьар оҕолорго ийэлии сылаас тапталларын биэрбиттэрэнэн, кинилэр тустарыгар кыһаллан, үөрэхтэтэн улахан үлэһит буола улааталларыгар тирэх буолбуттарынан биһиги, Олесовтар, киэн туттабыт.
Оччотооҕуга Майаҕа уонна Төҥүлүгэ эрэ уон кылаастаах оскуола баара. Төҥүлү орто оскуолатыгар оҕолор Мэҥэ-Хаҥалас үгүс нэһилиэгиттэн Тиэлигиттэн, Сыымахтан, Дойдунуускайтан, Маттаттан, Балыктаахтан, Төхтүртэн, Табаҕа Суолатыттан кэлэн үөрэнэллэр. Бу оҕолор үгүстэрэ Төҥүлүгэ уонна Таракка арыллыбыт интернакка олорон үөрэнэллэрэ.
Интернат маҥнай аһыллыбыт сылыгар завуһунан Максимов Иннокентий, поварынан биһиги ийэбит Марфа Прокопьевна Олесова, оһох оттооччунан Ильин Прокопий үлэлээбиттэрэ. Үлэһиттэр көлөнөн аҕалбыт астарын ыйга тириэрдэр гына ааҕан-суоттаан, оҕолору аччыктаппат туһугар кыһаллан үлэлииллэрэ.
Биир сыл буолан баран, интернаппыт Ворошилов колхоз кулуубугар көспүтэ. Ийэбит ас астыыра, эдьиийим Наталья Афанасьевна Олесова, Төҥүлүттэн учууталлаан кэлэн баран, интернат оҕолорун уруоктарын аахтарара, үөрэх туһалааҕын элбэхтик өйдөтөрө, үөрэтэрэ. Кэнники воспитателинан Алексей Леонтьевич Попов үлэлээбитэ.
Биһиги дьиэ кэргэнтэн ийэлээх эдьиийим интернакка үлэлиир кэмнэригэр ыраахтан сылдьар оҕолорго ийэлии сылаас тапталларын биэрбиттэрэнэн, кинилэр тустарыгар кыһаллан, үөрэхтэтэн улахан үлэһит буола улааталларыгар тирэх буолбуттарынан биһиги, Олесовтар, киэн туттабыт.
Үлэ ветерана
Олесов Гаврил Серафимович
2005 с.
Мин Тарат интернатыгар бэһис кылаастан онуһу бүтэриэхпэр дылы олорбутум. Бастаан Марфа Прокопьевна Олесова (Габышева) дьиэтигэр аһыллыбыта. Бу интернакка 1948 сыллаахха кэлбитим. Тарат бөһүөлэгиттэн оҕолор эмиэ бааллара, кэлин «Социализм суола», «Молотов» аатынан колхозтар оҕолоро ахсыс, тохсус, онус кылааска үөрэнэр кэмнэригэр олорбуттара.
Кыра кылааска сырыттахпына, поварынан Марфа Прокопьевна Олесова (Габышева) үлэлээбитэ. Бу үс оҕолоох аҥардас дьахтар этэ. Кэргэнэ Серафим Афанасьевич иккис Аан дойду сэриитигэр баран кыргыһыы хонуутугар геройдуу охтубут. Онон Марфа Прокопьевна оҕолорун бэйэтэ иитэн-аһатан дьон оҥортообута.
Сэрии кэнниттэн, ас-үөл мөлтөх этэ, ол да буоллар, поварбыт минньигэстик астаан оҕолору куруутун астыннарар этэ. Биһиги «Уһун Эбэттэн» үөрэнэр оҕолор субуотаҕа дьиэбитигэр барарбыт. Онуоха Марфа Прокопьевна биһигини сүрдээҕин аһынара: тото хааһы сиэтэрэ, эбии килиэп биэрэрэ. Онон тото аһаан дьиэбитигэр этэҥҥэ тиийэрбит, ол иһин билигин, кырдьан олорон, киниэхэ олуһун махтана саныыбын.
Интернат иһигэр олорор оҕолор: Максимов Вася, Цыпандин Ванялар, Харитонов Алеша уо.д.а. олус эйэлээх этибит. Бары биир сүбэнэн үлэлиирбит. Ол курдук, маспытын эрбээн, кыстаан, муус киллэрэн уо.д.а. үлэлэргэ мэлдьи көмөлөрбүт. Ону барытын поварбыт дьаһайара. Утары этиһии, өсөһүү олох буолбат этэ. Марфа Прокопьевна тылын олус истэрбит. Интернат иһигэр воспитателинан кыра кылааска сырыттахпытына Куличкин Иннокентий Петрович, улааппыппытын кэннэ Попов Алексей Леонтьевич үлэлээбиттэрэ. Алексей Леонтьевич сатыы Төҥүлүттэн сылдьара. Бу олус элбэх сэһэннээх, ырыаһыт, мелодист этэ. Улахан кылааска тахсан баран, Төҥүлү интернатын кытта волейболга күрэхтэһэрбит, субботаҕа араас оонньуулары тэрийэрбит. Манна барытыгар интернат үлэһиттэрэ кытталлара.
Кэлин интернат Марфа Прокопьевна дьиэтиттэн кулуупка көспүтэ. Онно киэн буолан, элбэх оҕо олорор буолбута. 1953 сылтан мин аҕам Илья Петрович интернат тас үлэһитэ буолбута, ийэм Дария Михайловна ис остуорас этэ. Повар Марфа Прокопьевна уонна улахан оҕолор уочарытынан мас эрбээн, хайытан бэлэмниирбит. Бары көмөлөөтөхпүтүнэ начаас кыайарбыт. Кулууп дьиэтэ оһоҕунан оттуллара. Түөрт-биэс оһохтоох этэ. Ити сылтан аспыт лаппа тупсубута, повар сороҕор алаадьы да астыыра. Уопсайынан, Марфа Прокопьевна олус кыһамньылаах, сүрэхтээх, хаһаайыстыбаннай этэ. Ол иһин интернат оҕолоро махталбыт муҥура суох.
Мин Тарат интернатыгар олорбут сылларбын олус күндүтүк саныыбын. Оччотооҕу ыарахан, аас-туор олох кэмигэр ордук повар, Марфа Прокопьевна, биһиэхэ ийэлии кыһаммытын, үлэһит дьон буолуоххут диэн эрэнэрин чугастык иҥэрэн сүрэхпэр илдьэ сылдьабын. Ол эрэлэ туолла: Тарат интернатыгар олорбут оҕолортон бэрт араас үөрэхтээх, үчүгэй үлэһиттэр тахсан, норуот хаһаайыстыбатыгар таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ, үлэлии да сылдьаллар. Мин Саха государственнай университетын историческай факультетын бүтэрэн историк идэтин ылан, 48 сыл оскуолаҕа история учууталынан, завуһунан үлэлээн пенсияҕа тахсыбытым. Бииргэ интернакка олорбут оҕолорбун, үлэһиттэри хаһан да умнубаппын. Ол курдук, оҕо саас кэмнэрэ күндү буолар эбит. Бу ахтыыны Тарат интерната 50 сылыгар аныыбын.
Кыра кылааска сырыттахпына, поварынан Марфа Прокопьевна Олесова (Габышева) үлэлээбитэ. Бу үс оҕолоох аҥардас дьахтар этэ. Кэргэнэ Серафим Афанасьевич иккис Аан дойду сэриитигэр баран кыргыһыы хонуутугар геройдуу охтубут. Онон Марфа Прокопьевна оҕолорун бэйэтэ иитэн-аһатан дьон оҥортообута.
Сэрии кэнниттэн, ас-үөл мөлтөх этэ, ол да буоллар, поварбыт минньигэстик астаан оҕолору куруутун астыннарар этэ. Биһиги «Уһун Эбэттэн» үөрэнэр оҕолор субуотаҕа дьиэбитигэр барарбыт. Онуоха Марфа Прокопьевна биһигини сүрдээҕин аһынара: тото хааһы сиэтэрэ, эбии килиэп биэрэрэ. Онон тото аһаан дьиэбитигэр этэҥҥэ тиийэрбит, ол иһин билигин, кырдьан олорон, киниэхэ олуһун махтана саныыбын.
Интернат иһигэр олорор оҕолор: Максимов Вася, Цыпандин Ванялар, Харитонов Алеша уо.д.а. олус эйэлээх этибит. Бары биир сүбэнэн үлэлиирбит. Ол курдук, маспытын эрбээн, кыстаан, муус киллэрэн уо.д.а. үлэлэргэ мэлдьи көмөлөрбүт. Ону барытын поварбыт дьаһайара. Утары этиһии, өсөһүү олох буолбат этэ. Марфа Прокопьевна тылын олус истэрбит. Интернат иһигэр воспитателинан кыра кылааска сырыттахпытына Куличкин Иннокентий Петрович, улааппыппытын кэннэ Попов Алексей Леонтьевич үлэлээбиттэрэ. Алексей Леонтьевич сатыы Төҥүлүттэн сылдьара. Бу олус элбэх сэһэннээх, ырыаһыт, мелодист этэ. Улахан кылааска тахсан баран, Төҥүлү интернатын кытта волейболга күрэхтэһэрбит, субботаҕа араас оонньуулары тэрийэрбит. Манна барытыгар интернат үлэһиттэрэ кытталлара.
Кэлин интернат Марфа Прокопьевна дьиэтиттэн кулуупка көспүтэ. Онно киэн буолан, элбэх оҕо олорор буолбута. 1953 сылтан мин аҕам Илья Петрович интернат тас үлэһитэ буолбута, ийэм Дария Михайловна ис остуорас этэ. Повар Марфа Прокопьевна уонна улахан оҕолор уочарытынан мас эрбээн, хайытан бэлэмниирбит. Бары көмөлөөтөхпүтүнэ начаас кыайарбыт. Кулууп дьиэтэ оһоҕунан оттуллара. Түөрт-биэс оһохтоох этэ. Ити сылтан аспыт лаппа тупсубута, повар сороҕор алаадьы да астыыра. Уопсайынан, Марфа Прокопьевна олус кыһамньылаах, сүрэхтээх, хаһаайыстыбаннай этэ. Ол иһин интернат оҕолоро махталбыт муҥура суох.
Мин Тарат интернатыгар олорбут сылларбын олус күндүтүк саныыбын. Оччотооҕу ыарахан, аас-туор олох кэмигэр ордук повар, Марфа Прокопьевна, биһиэхэ ийэлии кыһаммытын, үлэһит дьон буолуоххут диэн эрэнэрин чугастык иҥэрэн сүрэхпэр илдьэ сылдьабын. Ол эрэлэ туолла: Тарат интернатыгар олорбут оҕолортон бэрт араас үөрэхтээх, үчүгэй үлэһиттэр тахсан, норуот хаһаайыстыбатыгар таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ, үлэлии да сылдьаллар. Мин Саха государственнай университетын историческай факультетын бүтэрэн историк идэтин ылан, 48 сыл оскуолаҕа история учууталынан, завуһунан үлэлээн пенсияҕа тахсыбытым. Бииргэ интернакка олорбут оҕолорбун, үлэһиттэри хаһан да умнубаппын. Ол курдук, оҕо саас кэмнэрэ күндү буолар эбит. Бу ахтыыны Тарат интерната 50 сылыгар аныыбын.
Норуот үөрэҕириитин туйгуна,
үлэ, спорт ветерана
Харитонов Макар Ильич
2005 с.
Оскуола… Билии киэҥ аанын тэлэччи аһан үөрүүлээхтик көрсүбүт, олох аартыгар атааран эрэллээхтик кынаттаабыт дьоллоох түгэннэрэ – барыта сүрэххэ чугас, сылаас, истиҥ…
1965 сылаахха Араҥас нэһилиэгэр саҥа оскуола тутуллар буолан дьону-сэргэни үөрдүбүтэ, инникигэ эрэллээбитэ. Оскуоланы олохтоох тутуу биригээдэтэ дьаныардаахтык ылсан, муус устар ыйтан саҕалаан саҥа үөрэх дьылыгар үлэҕэ киллэрбитэ. Билии кыһатын үөрүүлээхтик аһыы түгэнэ уон оҕо ийэтигэр Киренская Матрена Егоровнаҕа тиксибитэ. Маҥнайгы учууталларынан Олесова Наталья Афанасьевна уонна Ноговицына Варвара Михайловна - кэнчээри ыччаты иитиигэ-уһуйууга үлэлэрин саҕалаабыттара. Директорынан Кулаковская Александра Дмитриевна үлэлээбитэ. Бу оскуолаттан аан маҥнай куорсун анньынан тахсыбыт үөрэнээччилэринэн Максимова К.Н., Максимов К.Н. Никитин Н.Н , Ноговицына А.П., Шестакова А.Г., Цыпандина П.В., Олесова Е.И., Кычкин Н.Н. буолбуттара.
Кэнники сылларга Игнатьев Г.Г., Скрябин С.И., Ноговицына В.М., Харитонова С.И., Попов С.С., Олесова М.П., Олесова А.И. оскуоланы салайан бэйэлэрин кылааттарын киллэрбиттэрэ. 1991-1992 үөрэх дьылыттан, төрөппүттэр туруорсууларынан, оскуола ситэтэ суох орто үөрэхтээһин статуһун ылан биэс кылаас аһыллыбыта. Ол курдук, 1996-1997 үөрэх дьылыгар оскуола историятыгар аан маҥнай аҕыс үөрэнээччигэ ситэтэ суох орто үөрэх туһунан сибидиэтэлистибэ туттарыллыбыта: Герасимова Машаҕа, Парфенова Саргыга, Олесов Петяҕа, Кычкин Сашаҕа, Артьемев Гошаҕа, Петров Димаҕа, Абрамов Сашаҕа, Макаров Ваняҕа.
Бүгүҥҥү күҥҥэ оскуола алта кылаастаах буолан, сүрүн уопсай үөрэхтээһин статуһун сүгэр. Оччотооҕу да кэмтэн бүгүҥҥэ диэри дьоҕус коллектив үлэлиир, сыалын-соругун быһаарынар, суолун-ииһин тобулан үүнэр кэнчээри ыччат туһугар дьаныардаахтык айан-тутан кэллэ.
Олох сайдыытын тэтимин батыһа, саҥаны, үйэлээҕи оҥорор туһугар 2006 сыллаахтан Тарат сүрүн уопсай үөрэхтээһин оскуолата олоҥхо педагогикатыгар олоҕурбут «Оҕону иитиигэ – Айыы сырала» программанан үлэлиир. Киһилии сиэрдээх-майгылаах, олоҕу кытта тэҥҥэ сайдан хаамсар кыахтаах, саҥа үйэ олохтооҕун иитэн таһаарыыга сүрүн болҕомто ууруллубута. Олоҥхо педагогиката оскуолаҕа, нэһилиэккэ киирэригэр Саха государственнай университетын Саха филологиятын уонна культуратын факультетын доцена, педогогическай наука кандидата Олесова Саргылана Гаврильевна – научнай салайааччыбыт күүс-көмө, сүбэ-ама буолбут, айанныыр аартыкпытын арыйбыт сүдү оруоллаах. Научнай консультанынан РСФСР үтүөлээх учуутала, дьиэ кэргэн педагога-Аргунова Любовь Семеновна бигэ тирэх буолан уһун кэмҥэ бииргэ айан-тутан кэллэ.
Программанан тустаах былаан ылыныллан үлэ күөстүү оргуйбута, улуус, республика таһымыгар коллектив, оскуола биллэр-иһиллэр буолбута. Бу сонун программа киириэҕиттэн ыла, оҕо билиигэ, үтүөҕэ- кэрэҕэ тардыһыыта, тулалыыр эйгэтин уратытык ылынара күүһүрбүтэ. 2008-2009 үөрэх дьылыгар «Оҕону иитиигэ – Айыы сырала» олоҥхо педагогикатыгар олоҕурбут программанан уһуйуллубут маҥнайгы хараҥаччылар тахсыбыттара.
Оскуола педагогическай коллектива иитэр-үөрэтэр, дьоҕуру сайыннарар ньымалары, хайысхалары, саҥа көрүүлэри айымньылаах үлэтигэр-хамнаһыгар толору туһанан, оҕо билиитэ-көрүүтэ хаҥыырыгар күннэри-түүннэри үлэлээн үтүө саҕахтары арыйбыта.
«Олоҥхо педагогиката. Көрүүлэр. Көрдөөһүннэр. Хайысхалар.» республиканскай курс ыытан, «Национальнай оскуола сайдар кэскилэ» республиканскай научнай-практическай конференцияҕа, үөрэх үлэһиттэрин идэтин таһымын үрдэтэр сайыҥҥы институт иһинэн тэриллибит «Диалог культур как фактор сохранения и развития коренных народов в мировой цивилизации» Аан дойдутааҕы форумҥа о.д.а. араас таһымнаах, хабааннаах тэрээһиннэргэ оскуола бэйэтин опытын тарҕаппыта. Ону таһынан Лебедева П.Е. «Олоҥхо дойдутун эгэлгэ эриэккэһэ», Лебедева П.Е., Абрамова С.П. «Олоҥхо педагогикатын утума бэҕэһээ, бүгүн, сарсын» хомуурунньукка Лебедева П.Е., Харитонова С.И., Ноговицына И.М., Цыпандина А.С., Николаева Л.М., Баишев Л.В. олоҥхо уруоктарын былааннара киирбиттэрэ. Оҕо дьоҕурун таба сайыннарыыга Харитонова С.И. ахсаан уонна Цыпандина А.С. ырыа уруоктарыгар үлэлиир тэтэрээттэри оҥорон таһаарбыттара..
Оскуолабыт үөрэнээччилэрэ улуус, республика араас таһымнаах тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттыбыттара, үтүө түмүктэри көрдөрбүттэрэ - бу программанан сөптөөх үлэ-хамнас барбытын туоһулуур.
Хас биирдии оҕо киһи быһыытынан үүнэн-сайдан тахсарыгар айымньылаахтык үлэлиир учуутал, оскуола туһугар кыһаллар дьон-сэргэ сүҥкэн оруоллаахтар. Бу кэрчик кэмҥэ үлэбит тахсыылаах, биһирэнэр буолуутугар олугу уурсубут экспериментальнай программа салайааччыларыгар Олесова С.Г., Аргунова Л.С., Чехордуна Е.П., араас кэмнэргэ бииргэ алтыһан ааспыт үтүөкэн үлэһит дьоҥҥо Терютин Н.Н., Петрова М.К., «Эбээ оскуолата” – Птицына П.К., Яковлева М.С., Цыпандина А.М., Шарина К.Е., Цыпандина Е.И. бииргэ айбыт-туппут коллегаларбар-Харитонова С.И., Абрамова С.П., Олесова В.П., Максимова Г.И., Баишев Л.В., махталым муҥура суох.
2008 сыллаахха «Үтүө дьыала» чэрчитинэн реконструкцияламмыт дьиэҕэ – уокка киирэн үлэ -хамнас тохтоло суох барар.
Оскуола хайа баҕарар кэрдиис кэмигэр үлэлээн ааспыт, күн бүгүн үлэлии-хамсыы сылдьар коллектив сыралаах үлэлэрин түмүгэ, үүнэн тахсар кэнчээри ыччакка умнуллубат, оспот-ааспат олох омооно, үтүө өйдөбүл буолар. Оччоттон бүгүҥҥүгэ диэри инники кэскили кэрэһэлиир, кэрэни кэрэхсиир, үтүөнү түстүүр, сайдыылаах - үүммүт үйэ тумус киһитин иитэн-үөрэтэн таһаарыы, үтүө үгэһи салҕыы сайыннарыы, үтүөҕэ-сырдыкка угуйуу коллектив ытык иэһэ.
1965 сылаахха Араҥас нэһилиэгэр саҥа оскуола тутуллар буолан дьону-сэргэни үөрдүбүтэ, инникигэ эрэллээбитэ. Оскуоланы олохтоох тутуу биригээдэтэ дьаныардаахтык ылсан, муус устар ыйтан саҕалаан саҥа үөрэх дьылыгар үлэҕэ киллэрбитэ. Билии кыһатын үөрүүлээхтик аһыы түгэнэ уон оҕо ийэтигэр Киренская Матрена Егоровнаҕа тиксибитэ. Маҥнайгы учууталларынан Олесова Наталья Афанасьевна уонна Ноговицына Варвара Михайловна - кэнчээри ыччаты иитиигэ-уһуйууга үлэлэрин саҕалаабыттара. Директорынан Кулаковская Александра Дмитриевна үлэлээбитэ. Бу оскуолаттан аан маҥнай куорсун анньынан тахсыбыт үөрэнээччилэринэн Максимова К.Н., Максимов К.Н. Никитин Н.Н , Ноговицына А.П., Шестакова А.Г., Цыпандина П.В., Олесова Е.И., Кычкин Н.Н. буолбуттара.
Кэнники сылларга Игнатьев Г.Г., Скрябин С.И., Ноговицына В.М., Харитонова С.И., Попов С.С., Олесова М.П., Олесова А.И. оскуоланы салайан бэйэлэрин кылааттарын киллэрбиттэрэ. 1991-1992 үөрэх дьылыттан, төрөппүттэр туруорсууларынан, оскуола ситэтэ суох орто үөрэхтээһин статуһун ылан биэс кылаас аһыллыбыта. Ол курдук, 1996-1997 үөрэх дьылыгар оскуола историятыгар аан маҥнай аҕыс үөрэнээччигэ ситэтэ суох орто үөрэх туһунан сибидиэтэлистибэ туттарыллыбыта: Герасимова Машаҕа, Парфенова Саргыга, Олесов Петяҕа, Кычкин Сашаҕа, Артьемев Гошаҕа, Петров Димаҕа, Абрамов Сашаҕа, Макаров Ваняҕа.
Бүгүҥҥү күҥҥэ оскуола алта кылаастаах буолан, сүрүн уопсай үөрэхтээһин статуһун сүгэр. Оччотооҕу да кэмтэн бүгүҥҥэ диэри дьоҕус коллектив үлэлиир, сыалын-соругун быһаарынар, суолун-ииһин тобулан үүнэр кэнчээри ыччат туһугар дьаныардаахтык айан-тутан кэллэ.
Олох сайдыытын тэтимин батыһа, саҥаны, үйэлээҕи оҥорор туһугар 2006 сыллаахтан Тарат сүрүн уопсай үөрэхтээһин оскуолата олоҥхо педагогикатыгар олоҕурбут «Оҕону иитиигэ – Айыы сырала» программанан үлэлиир. Киһилии сиэрдээх-майгылаах, олоҕу кытта тэҥҥэ сайдан хаамсар кыахтаах, саҥа үйэ олохтооҕун иитэн таһаарыыга сүрүн болҕомто ууруллубута. Олоҥхо педагогиката оскуолаҕа, нэһилиэккэ киирэригэр Саха государственнай университетын Саха филологиятын уонна культуратын факультетын доцена, педогогическай наука кандидата Олесова Саргылана Гаврильевна – научнай салайааччыбыт күүс-көмө, сүбэ-ама буолбут, айанныыр аартыкпытын арыйбыт сүдү оруоллаах. Научнай консультанынан РСФСР үтүөлээх учуутала, дьиэ кэргэн педагога-Аргунова Любовь Семеновна бигэ тирэх буолан уһун кэмҥэ бииргэ айан-тутан кэллэ.
Программанан тустаах былаан ылыныллан үлэ күөстүү оргуйбута, улуус, республика таһымыгар коллектив, оскуола биллэр-иһиллэр буолбута. Бу сонун программа киириэҕиттэн ыла, оҕо билиигэ, үтүөҕэ- кэрэҕэ тардыһыыта, тулалыыр эйгэтин уратытык ылынара күүһүрбүтэ. 2008-2009 үөрэх дьылыгар «Оҕону иитиигэ – Айыы сырала» олоҥхо педагогикатыгар олоҕурбут программанан уһуйуллубут маҥнайгы хараҥаччылар тахсыбыттара.
Оскуола педагогическай коллектива иитэр-үөрэтэр, дьоҕуру сайыннарар ньымалары, хайысхалары, саҥа көрүүлэри айымньылаах үлэтигэр-хамнаһыгар толору туһанан, оҕо билиитэ-көрүүтэ хаҥыырыгар күннэри-түүннэри үлэлээн үтүө саҕахтары арыйбыта.
«Олоҥхо педагогиката. Көрүүлэр. Көрдөөһүннэр. Хайысхалар.» республиканскай курс ыытан, «Национальнай оскуола сайдар кэскилэ» республиканскай научнай-практическай конференцияҕа, үөрэх үлэһиттэрин идэтин таһымын үрдэтэр сайыҥҥы институт иһинэн тэриллибит «Диалог культур как фактор сохранения и развития коренных народов в мировой цивилизации» Аан дойдутааҕы форумҥа о.д.а. араас таһымнаах, хабааннаах тэрээһиннэргэ оскуола бэйэтин опытын тарҕаппыта. Ону таһынан Лебедева П.Е. «Олоҥхо дойдутун эгэлгэ эриэккэһэ», Лебедева П.Е., Абрамова С.П. «Олоҥхо педагогикатын утума бэҕэһээ, бүгүн, сарсын» хомуурунньукка Лебедева П.Е., Харитонова С.И., Ноговицына И.М., Цыпандина А.С., Николаева Л.М., Баишев Л.В. олоҥхо уруоктарын былааннара киирбиттэрэ. Оҕо дьоҕурун таба сайыннарыыга Харитонова С.И. ахсаан уонна Цыпандина А.С. ырыа уруоктарыгар үлэлиир тэтэрээттэри оҥорон таһаарбыттара..
Оскуолабыт үөрэнээччилэрэ улуус, республика араас таһымнаах тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттыбыттара, үтүө түмүктэри көрдөрбүттэрэ - бу программанан сөптөөх үлэ-хамнас барбытын туоһулуур.
Хас биирдии оҕо киһи быһыытынан үүнэн-сайдан тахсарыгар айымньылаахтык үлэлиир учуутал, оскуола туһугар кыһаллар дьон-сэргэ сүҥкэн оруоллаахтар. Бу кэрчик кэмҥэ үлэбит тахсыылаах, биһирэнэр буолуутугар олугу уурсубут экспериментальнай программа салайааччыларыгар Олесова С.Г., Аргунова Л.С., Чехордуна Е.П., араас кэмнэргэ бииргэ алтыһан ааспыт үтүөкэн үлэһит дьоҥҥо Терютин Н.Н., Петрова М.К., «Эбээ оскуолата” – Птицына П.К., Яковлева М.С., Цыпандина А.М., Шарина К.Е., Цыпандина Е.И. бииргэ айбыт-туппут коллегаларбар-Харитонова С.И., Абрамова С.П., Олесова В.П., Максимова Г.И., Баишев Л.В., махталым муҥура суох.
2008 сыллаахха «Үтүө дьыала» чэрчитинэн реконструкцияламмыт дьиэҕэ – уокка киирэн үлэ -хамнас тохтоло суох барар.
Оскуола хайа баҕарар кэрдиис кэмигэр үлэлээн ааспыт, күн бүгүн үлэлии-хамсыы сылдьар коллектив сыралаах үлэлэрин түмүгэ, үүнэн тахсар кэнчээри ыччакка умнуллубат, оспот-ааспат олох омооно, үтүө өйдөбүл буолар. Оччоттон бүгүҥҥүгэ диэри инники кэскили кэрэһэлиир, кэрэни кэрэхсиир, үтүөнү түстүүр, сайдыылаах - үүммүт үйэ тумус киһитин иитэн-үөрэтэн таһаарыы, үтүө үгэһи салҕыы сайыннарыы, үтүөҕэ-сырдыкка угуйуу коллектив ытык иэһэ.
Лебедева П.Е.
2003-2014с.с оскуола директора,
Ил Түмэн мунньаҕын председателин
Үрүҥ көмүс бэлиэтин хаһаайката
СР үөрэҕириитин туйгуна,
РФ уопсай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһитэ.
Бастакы учууталлар
Одним из уникальных и талантливых людей нашего села является Кулаковская Александра Дмитриевна- ветеран труда, наставник молодежи, агитатор, превосходный лектор, пропагандист.
Александра Дмитриевна родилась 15 апреля в 1915 году в селе Тюнгюлю Мегино-Кангаласского района. Закончила Тюнгюлюнскую среднюю школу. В 1940 году она заочно окончила школьное отделение якутского педагогического училища и получила специальность учителя начальных классов.
Сразу после училища Александра Дмитриевна работала завучем Жабыльского детского дома. С 1950 по 1956 гг. она полностью посвятила себя культуре. С сентября 1951 г. работает заведующим Арагатским сельским клубом. За период своей работы А.Кулаковская показала себя как одна из инициативных лучших и дисциплинированных работников культуры района.
С 1956-60 гг. работала заведующей Тюнгюлюнской сельской библиотеки. Будучи знающим свое дело педагогом и работая в системе культуры в качестве заведующим Тюнгюлюнским клубом и библиотеки, А.Кулаковская накопила богатый практический опыт воспитания подрастающего поколения и тружеников села в духе коммунистического мировоззрения, активно участвовала в сельской художественной самодеятельности и в общественной жизни.
С 1960-65 гг. Александра Дмитриевна работает учителем в Балыктахской средней школе.
В 1965 г. в селе Тарат перестроили здание старого клуба под школу. И на радость сельчанам открылась Таратская начальная школа. Первой заведующей была назначена Александра Дмитриевна Кулаковская. За педагогическую деятельность она приложила много сил и энергии на обучение и воспитание детей. Вся общественность района знала о ней как неутомимую труженицу, хорошего педагога, активиста.
С 1 августа 1968 г. она стала заведующей вновь организованной Таратской при клубной библиотекой. Во время трудовой деятельности Александра Дмитриевна была активным организатором и участником эстафеты культуры и спорта района. Является многократным лауреатом и дипломантом эстафеты. Работая в библиотеке, она требовала поголовный охват населения чтением и имела индивидуальный подход к каждому человеку. Благодаря организованной передвижной библиотеке, в селе сразу повысился процент читателей.
В то время широко проводилась зональная работа среди населения. Александра Дмириевна была организатором этого движения. Она проводила лекции на различные темы: воспитание детей, домоводство, озеленение и т.д. Она была наставником рабочей молодежи отделения Тарат.
Александра Дмитриевна принимала активное участие по организации выставки народного творчества в первом всесоюзном фестивале трудящихся.
За многолетний добросовестный труд постановлением Отдела культуры исполкома Мегино-Кангаласского райсовета от 1 ноября 1977 г. А.Кулаковская занесена в Книгу почета отдела культуры Мегино-Кангаласского района.
Кроме того, Александра Дмитриевна работала общественным корреспондентом районной газеты "Ленское знамя". Ее статьи пользовались огромным успехом среди читателей. В свободное от работы время она сочиняла стихи. Авторство гимна села Тарат - самое главное достижение ее творчества.
Анисия, Егор Харитонолвы
Александра Дмитриевна родилась 15 апреля в 1915 году в селе Тюнгюлю Мегино-Кангаласского района. Закончила Тюнгюлюнскую среднюю школу. В 1940 году она заочно окончила школьное отделение якутского педагогического училища и получила специальность учителя начальных классов.
Сразу после училища Александра Дмитриевна работала завучем Жабыльского детского дома. С 1950 по 1956 гг. она полностью посвятила себя культуре. С сентября 1951 г. работает заведующим Арагатским сельским клубом. За период своей работы А.Кулаковская показала себя как одна из инициативных лучших и дисциплинированных работников культуры района.
С 1956-60 гг. работала заведующей Тюнгюлюнской сельской библиотеки. Будучи знающим свое дело педагогом и работая в системе культуры в качестве заведующим Тюнгюлюнским клубом и библиотеки, А.Кулаковская накопила богатый практический опыт воспитания подрастающего поколения и тружеников села в духе коммунистического мировоззрения, активно участвовала в сельской художественной самодеятельности и в общественной жизни.
С 1960-65 гг. Александра Дмитриевна работает учителем в Балыктахской средней школе.
В 1965 г. в селе Тарат перестроили здание старого клуба под школу. И на радость сельчанам открылась Таратская начальная школа. Первой заведующей была назначена Александра Дмитриевна Кулаковская. За педагогическую деятельность она приложила много сил и энергии на обучение и воспитание детей. Вся общественность района знала о ней как неутомимую труженицу, хорошего педагога, активиста.
С 1 августа 1968 г. она стала заведующей вновь организованной Таратской при клубной библиотекой. Во время трудовой деятельности Александра Дмитриевна была активным организатором и участником эстафеты культуры и спорта района. Является многократным лауреатом и дипломантом эстафеты. Работая в библиотеке, она требовала поголовный охват населения чтением и имела индивидуальный подход к каждому человеку. Благодаря организованной передвижной библиотеке, в селе сразу повысился процент читателей.
В то время широко проводилась зональная работа среди населения. Александра Дмириевна была организатором этого движения. Она проводила лекции на различные темы: воспитание детей, домоводство, озеленение и т.д. Она была наставником рабочей молодежи отделения Тарат.
Александра Дмитриевна принимала активное участие по организации выставки народного творчества в первом всесоюзном фестивале трудящихся.
За многолетний добросовестный труд постановлением Отдела культуры исполкома Мегино-Кангаласского райсовета от 1 ноября 1977 г. А.Кулаковская занесена в Книгу почета отдела культуры Мегино-Кангаласского района.
Кроме того, Александра Дмитриевна работала общественным корреспондентом районной газеты "Ленское знамя". Ее статьи пользовались огромным успехом среди читателей. В свободное от работы время она сочиняла стихи. Авторство гимна села Тарат - самое главное достижение ее творчества.
Анисия, Егор Харитонолвы
. Человек - удивительной чистоты
Выходцы Мегино-Кангаласского улуса воистину гордятся именами своих учителей, получивших всеобщее признание, пользовавшихся большим авторитетом среди своих воспитанников, их родителей и общественности.
Учителям среднего поколения, чья юность и начало педагогической деятельности приходились на тяжелые военные и послевоенные времена, им двойной почет и уважение. Это Г.С. Сергучев, И.М. Романов, B.C. Заровняева, М.П. Дьяконова, М.Е. Попов и др.
Наряду и наравне с ними многие называют также ветерана педагогического труда Наталью Афанасьевну Олесову, человека удивительной: нравственной чистоты и обаяния, цельности и скромности, чей подвижнический труд и высокий профессионализм в свое время не был оценен по достоинству, но её живой пример и человеколюбие оставили неизгладимый след в умах и сердцах многочисленных ее воспитанников.
Где бы она ни работала: в Хаптагае или в Батаре, в Тюнтюлю или в Тарате — везде она неизменно снискала любовь и уважение. Ее личное обаяние и огромное сердце были для их учеников источником жизнелюбия, жизнестойкости, творчества и ума.
Глубокое знание своего предмета, требовательность в первую очередь к себе и к своему труду, последовательная строгость в сочетании с ее любовью к окружающим неизменно поднимало ее авторитет как учителя, старшего друга и сестры.
Народный поэт Якутии С.Р. Кулачиков — Эллэй в одном из своих стихов назвал учителей "людскими садоводами". Эту меткую и емкую метафору всецело можно отнести учителю Н.А. Олесовой, чей труд был вложен в обучение, воспитание и становление личности. Среди них был М.В. Myчин — видный государственный деятель, И.И. Корякин — генерал (оба кандидаты), П.В. Максимова — доктор филологических наук, Н.И. Цыпандин — четырехкратный чемпион мира и Европы по самбо, Е.Д. Габышева — первый косметолог Якутии и многих других, таких же скромных и трудоспособных как сама их учитель.
Начала она свою педагогическую деятельность с Хаптагайского детского дома, этот период жизни оставил глубокий след в ее педагогическом почерке. Она отдала свое сердце тем, кто нуждался в ее поддержке и помощи. Рано она почувствовала свое предназначение и ответственность за их судьбы. Пяти поколениям близких, остающихся на ее попечении, посвятила, она свою жизнь без остатка. И жизнь ее была чрезмерно полна забот и внимания о них. Она жила для других. Ее любовь к окружающим была безусловна и бескорыстна. Сколько труда она вложила в строительство и открытие школы в Тарате, всем своим существом понимая, чего были обделены маленькие детишки, теряя драгоценное время в пути. Как все это сказывалось на весь учебно-воспитательный процесс, тем более ни в какие времена, ни о какой подвозке не могло быть и речи. И открытие в Тарате школы было спасением, решением глубоких педагогических проблем для детей, родителей и для всего коллектива Тюнгюлюнской школы.
Руководство новой школой было доверено Н.А. Олесовой и А.Д. Кулаковской, чья любовь была, символом их учительской веры.
Выходцы Мегино-Кангаласского улуса воистину гордятся именами своих учителей, получивших всеобщее признание, пользовавшихся большим авторитетом среди своих воспитанников, их родителей и общественности.
Учителям среднего поколения, чья юность и начало педагогической деятельности приходились на тяжелые военные и послевоенные времена, им двойной почет и уважение. Это Г.С. Сергучев, И.М. Романов, B.C. Заровняева, М.П. Дьяконова, М.Е. Попов и др.
Наряду и наравне с ними многие называют также ветерана педагогического труда Наталью Афанасьевну Олесову, человека удивительной: нравственной чистоты и обаяния, цельности и скромности, чей подвижнический труд и высокий профессионализм в свое время не был оценен по достоинству, но её живой пример и человеколюбие оставили неизгладимый след в умах и сердцах многочисленных ее воспитанников.
Где бы она ни работала: в Хаптагае или в Батаре, в Тюнтюлю или в Тарате — везде она неизменно снискала любовь и уважение. Ее личное обаяние и огромное сердце были для их учеников источником жизнелюбия, жизнестойкости, творчества и ума.
Глубокое знание своего предмета, требовательность в первую очередь к себе и к своему труду, последовательная строгость в сочетании с ее любовью к окружающим неизменно поднимало ее авторитет как учителя, старшего друга и сестры.
Народный поэт Якутии С.Р. Кулачиков — Эллэй в одном из своих стихов назвал учителей "людскими садоводами". Эту меткую и емкую метафору всецело можно отнести учителю Н.А. Олесовой, чей труд был вложен в обучение, воспитание и становление личности. Среди них был М.В. Myчин — видный государственный деятель, И.И. Корякин — генерал (оба кандидаты), П.В. Максимова — доктор филологических наук, Н.И. Цыпандин — четырехкратный чемпион мира и Европы по самбо, Е.Д. Габышева — первый косметолог Якутии и многих других, таких же скромных и трудоспособных как сама их учитель.
Начала она свою педагогическую деятельность с Хаптагайского детского дома, этот период жизни оставил глубокий след в ее педагогическом почерке. Она отдала свое сердце тем, кто нуждался в ее поддержке и помощи. Рано она почувствовала свое предназначение и ответственность за их судьбы. Пяти поколениям близких, остающихся на ее попечении, посвятила, она свою жизнь без остатка. И жизнь ее была чрезмерно полна забот и внимания о них. Она жила для других. Ее любовь к окружающим была безусловна и бескорыстна. Сколько труда она вложила в строительство и открытие школы в Тарате, всем своим существом понимая, чего были обделены маленькие детишки, теряя драгоценное время в пути. Как все это сказывалось на весь учебно-воспитательный процесс, тем более ни в какие времена, ни о какой подвозке не могло быть и речи. И открытие в Тарате школы было спасением, решением глубоких педагогических проблем для детей, родителей и для всего коллектива Тюнгюлюнской школы.
Руководство новой школой было доверено Н.А. Олесовой и А.Д. Кулаковской, чья любовь была, символом их учительской веры.
Любовь Семеновна Аргунова — ветеран педагогического труда,
отличник народного образования, отличник
просвещения СССР, член союза журналистов России
«Төрөөбүт киһи аналын түһэн биэрбэт ыралаах, төһө күүһүм кыайарынан, туругурдар эрэ баҕалаах»
Үлэни өрө туппут, үлэттэн дьолломмут, дьонун – сэргэтин дириҥ ытыктабылынан туһанар дьоннор аҕыйаҕа суохтар. Олортон биирдэстэрэ - «Араҥас» нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, тыыл уонна педагогическай үлэ бэтэрээнэ, ийэ, эбээ Ноговицына Варвара Михайловна туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
Биһиги ийэбит 1934 сыллаахха тохсунньу 22 күнүгэр Дойдуунускай нэһилиэгин «Кыһыл Маяк» колхоһугар дьадаҥы колхозтаах кэргэҥҥэ сэттис оҕонон күн сирин көрбүтэ. Биэс оҕо кыра эрдэхтэринэ өлбүттэрэ. Үс сыл аҕа Люба диэн эдьиийдээх этэ. 1940 сыллаахха эдьиийэ 9 сааһыгар үөрэнэ киирбитин сайыһан 6 сааһыгар оскуолаҕа үөрэнэ киирбитэ. Онтон ыла бэйэтиттэн аҕа оҕолору кытта тэҥҥэ үөрэнэн, колхоз үлэтигэр батыһан үлэлээбитинэн барбыта. Сэрии ыарахан сыллара саҕаланыытыгар оҕуруот көрүүтүнэн, оҕурсуга, хаппыыстаҕа уу кутуутунан, сыыһын, үөнүн ыраастааһынынан дьарыктаналлара. Ууну күөлтэн илиилэринэн баһан 1500 – 2000 укка күнү быһа куталлара. Күһүнүн хомуур үлэтигэр: хаппыыста быһыытыгар, хортуоппуй орооһунугар, куолас хомуйуутугар үлэлииллэрэ. Ийэлээх аҕалара ыарыһах буоланнар кыра эрдэхтэриттэн кыһалҕаны билэн улааппыттара. Уот – кураан түһэн, аһыҥа сатыылаан, от – бурдук үүммэккэ, ас – таҥас көстүүтэ ыараабыта, дьон хоргуйан барбыттара. Онон саас 1943 сыллаахха эбэбит бииргэ төрөөбүт эдьиийигэр Иванова Варвара Ивановнаҕа, оччотооҕу «׀׀ пятилетка» колхоз бастыҥ ыанньыксыттарыгар, Тулагы – Киллэмҥэ көһөн киирбиттэрэ. Ол ыарахан кэмнэргэ сүрдээх аһыныгас, үтүөкэннээх дьоннор баар буоланнар тыыннаах ордубуппут диэн ийэбит ис сүрэҕиттэн махтанан, долгуйан кэпсиир. Тулагы 7 кылаастаах оскуолатыгар улуу нуучча тылыгар Тамара Парфеньевна Самсонова, биологияҕа Пантелеймон Иннокентьевич Кочнев курдук бастыҥ үлэлээх учууталларга үөрэммитэ, инники идэтин таларга улахан олугу уурбута. 1953 сыллаахха бэрт эрэйинэн: аччыктаан, тоҥон, кыһынын интернакка олорон, сайынын колхозка окко, бурдукка үлэлээн 10 кылааһы бүтэрбиттэрэ, ийэлээх аҕалара утуу – субуу өлөннөр тулаайах хаалбыттара. Дьоммут төһө да улаханнык ыарытыйдаллар, кыаммат – түгэммэт буолаллар, оҕолорбут үөрэхтээх үлэһит дьон буоллуннар диэн куруук сүбэлии – амалыы, көмөлөһө сатыыллара, - диир ийэбит. Онон1954 сыллаахха пединститут естественнай факультетыгар туттрсан үөрэнэ киирбитэ. Үөрэнэ сылдьан тымныйан улаханнык ыалдьан, кыаммат – түгэммэт кыһалҕалаах кэмнэригэр бар дьоно, аймахтара уонна Сэбиэскэй былаас, партия көмөлөрүнэн үрдүк үөрэҕи бүтэрэн үлэһит буолбута. Билигин даҕаны бииргэ үөрэммит дьүөгэлэрин Вера Гаврильевна Ефремованы, Лия Васильевна Попованы, Любовь Иннокентьевна Босикованы истиҥ сыһыаннарын, амарах санааларын ис дууһатыттан махтана астына саныыр. Үрдүк үөрэх кыһата олоххо, үлэҕэ, үөрэххэ тадыһыыга, билиигэ – көрүүгэ төһүү күүс буолбута саарбаҕа суох. «Төһө да ыарахан сылларга үөрэммиппит иһин, эдэр саас эрчимин, күлүм чаҕылын, үөрүүтүн – көтүүтүн, устудьуоннаабыт сылларбытын хаһан даҕаны умнубаттык өйбүтүгэр – санаабытыгар сөҥүөрэн илдьэ сылдьабыт» - диир. 1958 сыллаахха СГУ – ну бүтэрэн, сэри ыар сылларыгар хоргуйан өлөртөн быыһаабыт Тулагытааҕы эдьиийэ, соҕотох уолун сэриигэ мэлитэн, икки хараҕынан көрбөт буолбутун илдьэ Мэҥэ – Хаҥаласка Доллу начаалынай оскуолатыгар нуучча тылын учууталынан, пионер баһаатайынан ананан, 54 солкуобай хамнастаах учууталлыыр үлэтин саҕалаабыта.1960 сыллаахха Ноговицын Иван Петровиһы көрсөн, сөбүлэһэн, сүбэлэрин холбоон ыал буолбуттара. Аҕабыт салайар үлэҕэ сылдьар буолан, партия ханна ыытарынан оройуон араас бөһүөлэктэригэр үлэлээбиттэрэ. Ийэбит Майаҕа, Маттаҕа, Балыктаахха, Тарат, Тумул, Сыымах, Төҥүлү оскуолаларыгар уопсайа 34 сыл устата тохтоло суох учууталынан үлэлээбитэ. Уонча сыл баһаатайынан, нэһилиэнньэҕэ пропагандиһынан, түөлбэ начальниктарынан, агитаторынан үлэлээбитэ. Төһө даҕаны идэтинэн биология учуутала буолбутун иһин, өрүү начаалынай кылаас оҕолорун үөрэппитэ. Маҥнайгы кылааска аахпат, суоттаабат оҕолору үөрэтэр сүрдээх эппиэтинэстээх, элбэх сыраны, билиини – көрүүнү эрэйэр үлэ буоллаҕа. Кэлин үөрэппит оҕолоро мустан оччотооҕу кэмнэрин санаан – ахтан аастахтарына ийэбит барахсан сирэйдиин сырдаан үөрэн – көтөн мичилийэр. Ииппт – такайбыт үгүс оҕолоро учуутал бочуоттаах, ол эрэн сыралаах идэтин талбыттара үөрдэр. Ол курдук Мария Кирилловна Титова, Лена Сталовна Слепцова, Василий Иванович Слепцов, Оксана Афанасьевна Слепцова, Любовь Ивановна Терентьева эдэр ыччаты иитиигэ – үөрэтиигэ айымньылаахтык үлэлии сылдьаллар. Таракка үлэлээбит сылларын олус күндүтүк саныыр. Александра Дмитриевна Кулаковская салайааччылаах 1965 сыллаахха Бэрдьигэстээхтэн көһөрүллэн аҕалбыт оскуола дьиэтигэр бэрт айымньылаахтык, таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Онно нуучча тылын учууталынан, пионер баһаатайынан үлэлээбитэ. Оччотооҕуга оҕолор билиигэ – көрүүгэ тардыһыылара күүстээх буолан, биир да күнү көтүппэккэ үөрэнэллэрэ, араас субуотунньуктарга, күрэхтэһиилэргэ күргүөмүнэн уонна дьоһун ситиһиилэрдээх кытталлара. Турслетка оройуон киинигэ тыраахтарынан күнү быһа айаннаан киирэн бастакы миэстэни ылан турардаахтар. Бырааһынньыктарга кэнсиэрдэри, испэктээхтэри туруораллара, дьон – сэргэ махталын ылаллара. Саас, күһүн оҕолору батыһыннара сылдьан айылҕа отун – маһын, сибэккилэрин көрдөрө – көрдөрө кэпсиирэ. Уруогар нуучча суруйааччыларын айымньыларын икки тылынан кэпсиирэ, хоһооннорун өйтөн аахтарара. Оҕолор уруокка көдьүүстээхтик үлэлииллэрин, чиҥ билиини ылалларын ситиһэ сатыыра. Билигин сааһыран олорон үөрэппит оҕолоро Республикабыт араас муннуктарыттан билсэ, кэлэ туралларыттан астынар, үлэлээбит үлэтин дьһун ситиһиитинэн, улахан наҕараадатынан ааҕар. Икки уола – Иван, Степан династияны салҕаан учууталлар, Төҥүлүтээҕи лицей тутаах үлэһиттэрэ, «РФ профессиональнай үөрэхтээһинин Бочуоттаах үлэһиттэрэ». Степан Иванович кэргэнэ Евдокия Максимовна – методист учуутал, Россия профтехүөрэхтээһинин туйгуна. Сиэттэр үөрэҕи өрө тутан, оскуола туйгун үөрэнээччилэрэ. Биһиги үлэлиир эрдэхпитинэ үөрэтэр оҕолорбутун үчүгэйдик үөрэнэри таһынан үлэҕэ, патриотизмҥа, интернационализмҥа, кырдьаҕаһы – кыамматы аһынарга, көмөлөһөргө иитэрбит. Билиҥҥи сайдыылаах ыччаттарга чиэһинэй, дьоҥҥо – сэргэҕэ амарах буолалларыгар баҕарыам этэ – диэн ийэбит баҕа санаатын этэр.
Михаил Ноговицын Тарат фельдшерскэй пуунун сэбиэдиссэйэ, СР доруобуйа харыстабылын туйгуна.
Знаменитые люди вошедшие в историю развития
Олесова Саргылана Гаврильевна
·17 октября 1967 году в Мегино – Кангаласском улусе село Тарат в семье Марфы и Гаврила Олесовых родилась долгожданная дочь Саргылана. Мать рано умерла, поэтому воспитывала сестра отца Наталья Афанасьевна Олесова.
·В 1974 году поступила в Таратскую школу.
·В 1977 году поступила в 4-й класс в Тюнгюлюнскую школу.
·В 1984 году успешно окончила школы
·В 1984 году поступает в Якутское культпросветительское училище в режиссерское отделение
·В 1987 году два года работает директором в Таратском клубе
·В 1988 году поступает в Якутский государственный университет в якутское отделение
·В 1993 году получает диплом. Как одно из лучших выпускников сразу предлагают работу стажера-преподавателя вновь открывшейся кафедре методики преподавания.
·В 1996 году поступает аспирантом в Якутский государственный университет.
·В 2003 году защищает диссертацию «Изучение драматических произведений родной литературы на основе метода действенного анализа» под руководством профессора, доктора педагогических наук Поликарповой Евдокии Михайловны. Получает степень кандидат педагогической науки.
·2002 год автор учебников родной литературы 6,7,11 классов.
·Монография «Саха литературатын оскуолаҕа үөрэтии методиката»
·Пособие для студентов и учителей.
·С 2004 года научный руководитель Таратской школы «Айыы сырала» (Олоҥхо педагогиката).
·2005 год основоположник педагогических чтений «Ийэ тылым – көтөр кынатым» имени Натальи Афанасьевны Олесовой для учителей якутского языка и литературы Мегино- Кангаласского улуса.
·В 2006 году имя Саргыланы Гаврильевны Олесовой входит в почетную книгу Арангасского наслега.
·В 2006 году награждена Почетной грамотой Министерство образования Республики Саха (Якутия).
·2010 год Отличник образования Республики Саха (Якутия)
·2017 год Почетный житель Арангасского наслега.
· 22 июня 2019 году ушла из жизни
·В 1974 году поступила в Таратскую школу.
·В 1977 году поступила в 4-й класс в Тюнгюлюнскую школу.
·В 1984 году успешно окончила школы
·В 1984 году поступает в Якутское культпросветительское училище в режиссерское отделение
·В 1987 году два года работает директором в Таратском клубе
·В 1988 году поступает в Якутский государственный университет в якутское отделение
·В 1993 году получает диплом. Как одно из лучших выпускников сразу предлагают работу стажера-преподавателя вновь открывшейся кафедре методики преподавания.
·В 1996 году поступает аспирантом в Якутский государственный университет.
·В 2003 году защищает диссертацию «Изучение драматических произведений родной литературы на основе метода действенного анализа» под руководством профессора, доктора педагогических наук Поликарповой Евдокии Михайловны. Получает степень кандидат педагогической науки.
·2002 год автор учебников родной литературы 6,7,11 классов.
·Монография «Саха литературатын оскуолаҕа үөрэтии методиката»
·Пособие для студентов и учителей.
·С 2004 года научный руководитель Таратской школы «Айыы сырала» (Олоҥхо педагогиката).
·2005 год основоположник педагогических чтений «Ийэ тылым – көтөр кынатым» имени Натальи Афанасьевны Олесовой для учителей якутского языка и литературы Мегино- Кангаласского улуса.
·В 2006 году имя Саргыланы Гаврильевны Олесовой входит в почетную книгу Арангасского наслега.
·В 2006 году награждена Почетной грамотой Министерство образования Республики Саха (Якутия).
·2010 год Отличник образования Республики Саха (Якутия)
·2017 год Почетный житель Арангасского наслега.
· 22 июня 2019 году ушла из жизни
Ими гордится ОО.
Культура
Эверстова (Стручкова) Галина Васильевна
Отличник культуры РС(Я). Почетный гражданин Арангасского наслега. Почетный гражданин с. Майя.
Никитин Захар Николаевич
Директор ГБПОУ РС(Я) "Якутский колледж культуры и искусств им. А.Д. Макаровой". Председатель Союза творческих работников культуры и искусств РС (Я), член Совета директоров ПО России. Отличник культуры РС (Я), Отличник профессионального образования РС (Я). Кандидат педагогических наук. Депутат Ил Түмэн.
Иванова (Цыпандина) Марфа Николаевна
Отличник радио и телевещания РС(Я). Золотой знак НВК «Саха».
