история возникновения образования в с. Суола
Морукский (с. Суола)
История
Бэрэ оскуолата (1918-1931сс.)
Биир кылаастаах норуотунай оскуола Афанасий Семенович Порядин уонна Тит Егорович Сосин көҕүлээһиннэринэн 1918 сыллаах күһүн олохтоох сэниэ киһи Егоров Алексей Васильевич дьиэтигэр аһыллыбыт. Алексей Васильевич дьиэтин биэртин таһынан, оскуоланы маһынан, уунан хааччыйарга сөбүлэспит. Оскуолаҕа үөрэтэр оҕолортон 10 солкуобай харчыны хомуйбуттар.
Маҥнайгы учууталынан кыра үөрэхтээх Гаврильев Михаил Прокопьевич (Оройко) эбит.
1919 с. Тит Егорович Сосин оскуоланы Моорук биир кылаастаах начальнай оскуолата диэн государственнай регистрацияны барбыт. Республикаттан анал үөрэхтээх Данилов Иван Спиридонович диэн учуутал үлэлии кэлбит, оскуола государствоттан үбүлэнэр буолбут.
Бэрэ оскуолатын үөрэнээччилэриттэн 17 киһи Аҕа дойду улуу сэриитигэр кыттыбыта.
Бу оскуола Моорук сиригэр 8 сыл үлэлээбит, 6 учуутал үлэлии сылдьыбыт, 200-тэн тахса оҕо үөрэммит.
1923-25сс. Окороков А.П. Салалтатынан 30-ча оҕолоох пионерскай тэрилтэ тэриллибит.
Оскуола 1926-27сс үөрэх дьылыгар Табаҕаҕа көспүтэ.
Бастакы учуутал Гаврильев Михаил Прокопьевич (1901-1934сс.)
Гаврильев Прокопий Иванович, кыра үөрэхтээх. Моорук 1 кылаастаах норуоднай оскуолатыгар бастакы учууталынан үлэлээбит.
Оскуолаҕа үөрэнэр оҕолортон уоннуу солкуобай харчыны хомуйбуттар. 18 о5ону хабан 3-4 предмети үөрэппит. Сааһыгар эрдэ үлэтин түмүктээбит. Оҕолор ааҕар суруйар, ахсааны кыралаан суоттуур буолбуттар.
Моорук аҕыс кылаастаах оскуолата
(1963-1998сс.)
1963-64 сс. үөрэх дьылыгар оскуолабыт учаастак сэбиэдиссэйэ Никитин Федор Семенович уонна оччотооҕу оройуон хаһыатын редактора Сосин Иннокентий Михайлович, нэһилиэк общественноһын туруорсуутунан, оччолорго оройуон сэбиэтигэр нэһилиэктэн депутат Макаров Дмитрий Федорович уонна колхоз парткомун секретара Апросимов Прокопий Гаврильевич өйөөһүннэринэн ситэтэ суох орто оскуола статуһун ылар уонна 5-6 кылаастар аһыллаллар.
Оскуола директорынан историк идэлээх Тарасов Егор Спиридонович ананар. Оскуола ити иннинэ начальнай оскуолаҕа ананан тутуллубут дьиэҕэ үлэтин саҕалыыр. Ити тутууну оччотооҕу Байкалов аатынан колхоз прораба Апросимов Николай Михайлович уопсай салалтатынан тутууга биригээдэтэ тутар (биригэдьиир Егоров Петр Гаврильевич). Оскуола 6 кылаастаммытынан, 8 кылаастаах оскуола буолар буолбутунан, саҥа иккис дьиэ тутуутун эмиэ үөһэ ааттаммыт дьон салгыыллар.
1964 с. оскуола директорынан Ермолаев Никон Михеевич үлэлии кэлэр.
1966с. бастакы выпуһун оҥорон 17 оҕону оскуоланы бүтэттэрэр.
1963 сылтан а5ыс кылаастаах оскуола статуһун ылбыта. Гражданскай сэрии кыттыылааҕа Николай Егорович Сосин аатын сүгэр пионерскай дружина оскуола үлэтин сүрүн тэрилтэтэ буолбута. Бүтүн Союзтааҕы пионерскай тэрилтэ Киин сэбиэтин Бочуотунай лентатынан наҕараадаламмыта.
1970 сылтан оройуоҥҥа биир бастакынан пришкольнай учаастак баар буолбута. Маны опыттаах биология учуутала Мария Семеновна Ермолаева салайбыта. Нэһилиэнньэҕэ оҕурсу, помидор, хаппыыста, моркуоп, сүбүөкүлэ, редискэ, укроп, турнепс курдук үүнээйилэри тарҕатыыга, бэйэ хаһаайыстыбатыгар олордуутуга көмө оҥорбута.
1984 сыллаахха 9 кылаастаах оскуола буолбута. Атын сирдэргэ үлэлиир биир дойдулаахтарбыт дойдуларыгар кэлэннэр, иитэр – үөрэтэр үлэҕэ хамсааһын тахсыбыта.
1996 сылтан ырыа учуутала Сосина М.Д вокальнай бөлөхтөрү тэрийбитэ. “Бабочкалаах уолаттар”, “Дьүөгэлиилэр”, “Сулусчаан”, “Мичээрдэр” араас күрэхтэр лауреаттара, дипломаннара буолбуттара. “Суола долгуннара”диэн ырыа күрэҕин ыытар буолбута.
1997 сыллаахтан “Киис Тиэрбит” сайылыкка экологическай лааҕыр тэриллибитэ. Эмтээх оттору хомуйбуттара, улуустааҕы аптекаҕа туттарбыттара. Дакылаат суруйтаран, оскуолаттан маҥнайгынан улуустааҕы “Инникигэ хардыы” НПК кыттыбыттара.
Начаалынай оскуола тэриллиитэ (1947-1963сс.)
1947 сыллаахха кулун тутарга Саха сиринээҕи Баартыйа обкомун 15-с пленума Саха Өрөспүүбүкэлэрин оскуолаларын туруктарын уонна үлэлэрин тупсарыы туһунан боппуруоһу көрбүтэ.
Моорукка начаалынай оскуола тэриллиитигэр улахан тэрээһин үлэни оччотооҕу колхоз председателэ Ермолаев Аполлон Семенович, сельсовет председателэ Апросимова (Колосова) Ефросинья Афанасьевна ыыппыттара. Тутуу биригээдэтин кырдьаҕас колхозтаах Ксенофонтов Дмитрий Афанасьевич 1 салайбыта. 7 киһилээх биригээдэ урукку сэбиэт хонтуоратын дьиэтигэр Маҥан Атыыр диэн сиртэн Апросимов Егор Петрович балачча улахан дьиэтин көһөрөн киллэрэн, арҕаа өртүгэр салҕаан туппуттара.
Оскуола бастакы сэбиэдиссэйинэн уопуттаах учуутал Бурнашев Андрей Васильевич, учууталынан Шишигин Василий Павлович үлэлээбиттэрэ. Оскуола маҥнайгы выпуһун 1948 сыллаах саас 4 оҕонон бүтэртэрбиттэрэ.
Моорук орто оскуолата
1997 сыллаахха оскуола орто оскуола статуһун ылбыта. Бу сылларга директорынан Егоров Алексей Ильич ананан үлэтин са5алаабыта. Директоры иитэр-үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччынан Апросимова Дария Константиновна үлэлээбитэ.
1998 сыллаахха литературнай музей тэриллибитэ. Тэрийээччи саха тылын литературатын учуутала, РФ үөрэҕириитин туйгуна Апросимов А.М.
2000 сылтан география учуутала Егоров А.И. “Юный турист” куруһуогу салайбыта. Улууска, республикаҕа кыттан, бастакы, бириистээх миэстэлэргэ тиксибиттэрэ.
2000 сылтан “Мадьыны” секция үлэтин физкультура учуутала Бояров Н.И. саҕалаабыта. Элбэх спорт маастардарын, маастарга кандидаттары бэлэмнээбитэ.
2001 сылтан “Оһуор” студия, салайааччы Егорова Т.Д. Европа киин куораттарын, Москванан, Дьокуускайынан көрдөрөн, дьон - сэргэ биһирэбилин ыллылар.
Биир кылаастаах норуотунай оскуола Афанасий Семенович Порядин уонна Тит Егорович Сосин көҕүлээһиннэринэн 1918 сыллаах күһүн олохтоох сэниэ киһи Егоров Алексей Васильевич дьиэтигэр аһыллыбыт. Алексей Васильевич дьиэтин биэртин таһынан, оскуоланы маһынан, уунан хааччыйарга сөбүлэспит. Оскуолаҕа үөрэтэр оҕолортон 10 солкуобай харчыны хомуйбуттар.
Маҥнайгы учууталынан кыра үөрэхтээх Гаврильев Михаил Прокопьевич (Оройко) эбит.
1919 с. Тит Егорович Сосин оскуоланы Моорук биир кылаастаах начальнай оскуолата диэн государственнай регистрацияны барбыт. Республикаттан анал үөрэхтээх Данилов Иван Спиридонович диэн учуутал үлэлии кэлбит, оскуола государствоттан үбүлэнэр буолбут.
Бэрэ оскуолатын үөрэнээччилэриттэн 17 киһи Аҕа дойду улуу сэриитигэр кыттыбыта.
Бу оскуола Моорук сиригэр 8 сыл үлэлээбит, 6 учуутал үлэлии сылдьыбыт, 200-тэн тахса оҕо үөрэммит.
1923-25сс. Окороков А.П. Салалтатынан 30-ча оҕолоох пионерскай тэрилтэ тэриллибит.
Оскуола 1926-27сс үөрэх дьылыгар Табаҕаҕа көспүтэ.
Бастакы учуутал Гаврильев Михаил Прокопьевич (1901-1934сс.)
Гаврильев Прокопий Иванович, кыра үөрэхтээх. Моорук 1 кылаастаах норуоднай оскуолатыгар бастакы учууталынан үлэлээбит.
Оскуолаҕа үөрэнэр оҕолортон уоннуу солкуобай харчыны хомуйбуттар. 18 о5ону хабан 3-4 предмети үөрэппит. Сааһыгар эрдэ үлэтин түмүктээбит. Оҕолор ааҕар суруйар, ахсааны кыралаан суоттуур буолбуттар.
Моорук аҕыс кылаастаах оскуолата
(1963-1998сс.)
1963-64 сс. үөрэх дьылыгар оскуолабыт учаастак сэбиэдиссэйэ Никитин Федор Семенович уонна оччотооҕу оройуон хаһыатын редактора Сосин Иннокентий Михайлович, нэһилиэк общественноһын туруорсуутунан, оччолорго оройуон сэбиэтигэр нэһилиэктэн депутат Макаров Дмитрий Федорович уонна колхоз парткомун секретара Апросимов Прокопий Гаврильевич өйөөһүннэринэн ситэтэ суох орто оскуола статуһун ылар уонна 5-6 кылаастар аһыллаллар.
Оскуола директорынан историк идэлээх Тарасов Егор Спиридонович ананар. Оскуола ити иннинэ начальнай оскуолаҕа ананан тутуллубут дьиэҕэ үлэтин саҕалыыр. Ити тутууну оччотооҕу Байкалов аатынан колхоз прораба Апросимов Николай Михайлович уопсай салалтатынан тутууга биригээдэтэ тутар (биригэдьиир Егоров Петр Гаврильевич). Оскуола 6 кылаастаммытынан, 8 кылаастаах оскуола буолар буолбутунан, саҥа иккис дьиэ тутуутун эмиэ үөһэ ааттаммыт дьон салгыыллар.
1964 с. оскуола директорынан Ермолаев Никон Михеевич үлэлии кэлэр.
1966с. бастакы выпуһун оҥорон 17 оҕону оскуоланы бүтэттэрэр.
1963 сылтан а5ыс кылаастаах оскуола статуһун ылбыта. Гражданскай сэрии кыттыылааҕа Николай Егорович Сосин аатын сүгэр пионерскай дружина оскуола үлэтин сүрүн тэрилтэтэ буолбута. Бүтүн Союзтааҕы пионерскай тэрилтэ Киин сэбиэтин Бочуотунай лентатынан наҕараадаламмыта.
1970 сылтан оройуоҥҥа биир бастакынан пришкольнай учаастак баар буолбута. Маны опыттаах биология учуутала Мария Семеновна Ермолаева салайбыта. Нэһилиэнньэҕэ оҕурсу, помидор, хаппыыста, моркуоп, сүбүөкүлэ, редискэ, укроп, турнепс курдук үүнээйилэри тарҕатыыга, бэйэ хаһаайыстыбатыгар олордуутуга көмө оҥорбута.
1984 сыллаахха 9 кылаастаах оскуола буолбута. Атын сирдэргэ үлэлиир биир дойдулаахтарбыт дойдуларыгар кэлэннэр, иитэр – үөрэтэр үлэҕэ хамсааһын тахсыбыта.
1996 сылтан ырыа учуутала Сосина М.Д вокальнай бөлөхтөрү тэрийбитэ. “Бабочкалаах уолаттар”, “Дьүөгэлиилэр”, “Сулусчаан”, “Мичээрдэр” араас күрэхтэр лауреаттара, дипломаннара буолбуттара. “Суола долгуннара”диэн ырыа күрэҕин ыытар буолбута.
1997 сыллаахтан “Киис Тиэрбит” сайылыкка экологическай лааҕыр тэриллибитэ. Эмтээх оттору хомуйбуттара, улуустааҕы аптекаҕа туттарбыттара. Дакылаат суруйтаран, оскуолаттан маҥнайгынан улуустааҕы “Инникигэ хардыы” НПК кыттыбыттара.
Начаалынай оскуола тэриллиитэ (1947-1963сс.)
1947 сыллаахха кулун тутарга Саха сиринээҕи Баартыйа обкомун 15-с пленума Саха Өрөспүүбүкэлэрин оскуолаларын туруктарын уонна үлэлэрин тупсарыы туһунан боппуруоһу көрбүтэ.
Моорукка начаалынай оскуола тэриллиитигэр улахан тэрээһин үлэни оччотооҕу колхоз председателэ Ермолаев Аполлон Семенович, сельсовет председателэ Апросимова (Колосова) Ефросинья Афанасьевна ыыппыттара. Тутуу биригээдэтин кырдьаҕас колхозтаах Ксенофонтов Дмитрий Афанасьевич 1 салайбыта. 7 киһилээх биригээдэ урукку сэбиэт хонтуоратын дьиэтигэр Маҥан Атыыр диэн сиртэн Апросимов Егор Петрович балачча улахан дьиэтин көһөрөн киллэрэн, арҕаа өртүгэр салҕаан туппуттара.
Оскуола бастакы сэбиэдиссэйинэн уопуттаах учуутал Бурнашев Андрей Васильевич, учууталынан Шишигин Василий Павлович үлэлээбиттэрэ. Оскуола маҥнайгы выпуһун 1948 сыллаах саас 4 оҕонон бүтэртэрбиттэрэ.
Моорук орто оскуолата
1997 сыллаахха оскуола орто оскуола статуһун ылбыта. Бу сылларга директорынан Егоров Алексей Ильич ананан үлэтин са5алаабыта. Директоры иитэр-үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччынан Апросимова Дария Константиновна үлэлээбитэ.
1998 сыллаахха литературнай музей тэриллибитэ. Тэрийээччи саха тылын литературатын учуутала, РФ үөрэҕириитин туйгуна Апросимов А.М.
2000 сылтан география учуутала Егоров А.И. “Юный турист” куруһуогу салайбыта. Улууска, республикаҕа кыттан, бастакы, бириистээх миэстэлэргэ тиксибиттэрэ.
2000 сылтан “Мадьыны” секция үлэтин физкультура учуутала Бояров Н.И. саҕалаабыта. Элбэх спорт маастардарын, маастарга кандидаттары бэлэмнээбитэ.
2001 сылтан “Оһуор” студия, салайааччы Егорова Т.Д. Европа киин куораттарын, Москванан, Дьокуускайынан көрдөрөн, дьон - сэргэ биһирэбилин ыллылар.
Знаменитые люди вошедшие в историю развития
Порядин Афанасий Семенович (1870-1957сс.)
Родился в Морукском наслеге Мегинского улуса в семье крестьянина –якута.Учился в Якутской миссионерской школе, но не окончил. Работал наслежным писарем, был выборным головой Мегиноской народной управы. В советское время – колхозник. С 1925г. занимался записью и сбором якутских исторических преданий и рассказов, пословиц, поговорок и олонхо. Часть рукописей П.хранятся в архиве ЯНЦ СО РАН.
Соч.: Порядин А.С., Токосов Д.П. былыргы кэпсээннэр (Старинные предания). Якутскай, 1931; Якутские сказки. Т.II. Якутск, 1967; Манчаары норуот номо5ор (Манчаары в народных преданиях). Якутскай, 1972.
Лит.: Эргис Г.У. Очерки по якутскому фольклору М., 1974; Сосин И.М., Апросимов А.М. Фольклорист-этнограф. – Чолбон (Звезда), 1991, 7, с.91-95.
Родился в Морукском наслеге Мегинского улуса в семье крестьянина –якута.Учился в Якутской миссионерской школе, но не окончил. Работал наслежным писарем, был выборным головой Мегиноской народной управы. В советское время – колхозник. С 1925г. занимался записью и сбором якутских исторических преданий и рассказов, пословиц, поговорок и олонхо. Часть рукописей П.хранятся в архиве ЯНЦ СО РАН.
Соч.: Порядин А.С., Токосов Д.П. былыргы кэпсээннэр (Старинные предания). Якутскай, 1931; Якутские сказки. Т.II. Якутск, 1967; Манчаары норуот номо5ор (Манчаары в народных преданиях). Якутскай, 1972.
Лит.: Эргис Г.У. Очерки по якутскому фольклору М., 1974; Сосин И.М., Апросимов А.М. Фольклорист-этнограф. – Чолбон (Звезда), 1991, 7, с.91-95.
Сосин Тит Егорович (1887-1941)
Род.в Мегинском улусе. В 1907 г. поступил в фельдшерскую школу. Трудовую деятельность начал в студенческие годы фельдшером в амбулатории Общества Красного Креста и Красного Полумесяца. После окончания фельдшерской школы работал во многих улусах Якутской области. Некоторое время он работал с.С.Орджоникидзе. в 1919г.организовал сельскохозяйственную артель «Солооһун», затем заведовал Олекминским уездным отделом здравохранения. В годы гражданской войны был военным лекпомом и участвовал в боях под Тулагино-Кильдямцами, Мархой, Харыйалахом, Ыаргылахом, слободой Амги. Провел ряд коренных мер и нововведений в деле народного здравохранения: под его руководством расширилась сеть медицинских учреждений, улучшилось медицинское обслуживание населения, велась интенсивная подготовка медицинских кадров. Инициатор изучения и использования целебных свойств источников озера Абалах. В 1918-1920гг. он доставлял пробы абалахской воды в Якутскую аптеку для определения ее химического состава. Результатом его многолетной упорной работы явилось открытие Абалахской грязелечебницы в 1935г. Указом Президиума Верховного Совета ЯАССР в 1948г. Абалахской грязелечебнице присвоено имя Т.Е.Сосина.
«Энциклопедии Якутии» 2000г. т.1, с.535.
Ими гордится школа
Сосин Тит Егорович (1927-1929сс.) Доруобуйа харыстабылын наркомун салайааччы.
Сосин Николай Егорович (1931-1938сс.) Социальнай харалта наркома.
Сосин Спиридон Иванович (1937-1938сс.) Сир оҥоһуутун наркомун солбуйааччы.
Ермолаев Рафаэль Дмитриевич – Рафаэль Баҕатаайыскай, народнай поэт
Тимофеев Степан Иванович, поэт
Сосин Иннокентий Михайлович, суруйааччы.
Сосин Константин Ильич, оҕо суруйааччыта
Ермолаев Семен Никонович- Сиэн Өкөр, драматург
Апросимова Тамара Константиновна
Тихонова Маргарита Гаврильевна
Апросимов Василий Васильевич
Апросимов Михаил Михайлович
Аргунов Иван Иванович
Тихонова Галина Ивановна
Порядин Степан Викторович
Коллективные фото
Список публикаций
Список педагогических энциклопедий ОО
1. Моорук ситэтэ суох орто оскуолата 1919-19942. Моорук нэһилиэгэр үөрэхтээһин историята 90 сыл хомуйан оҥорууга үлэлэстилэр: Апросимов А.М., Зыкова Е.П., Егоров А.И., Апросимова Л.А.
3. Билиигэ сирдиир биһикпит 95 сыл бэчээккэ бэлэмнээтэ: Галина Сосина, Максим Тихонов.
4. Үйэ үктэллээх үөрэх биһигэ 100 сыл хомуйан оҥордулар: Апросимов А.М., Герасимова Г.А., Зыкова Е.П., Егоров А.И., Апросимова Л.А., Лонгинова В.И., Сосина П.Р.
Список публикаций ОО
1. “Үөрэх уонна наука” 2016с. Кырдьыбат кырдьаҕас Моорукпут Билюкина М.Ю., Егоров А.И., Пвлова С.Р.2. Публикация статьи «Герой сыла Моорук орто оскуолатыгар» в журнале Год Героя в Мегино – Кангаласском улусе. 2021г. Верховцева М.А.
3. Публикация статьи «Моорук орто оскуолатыгар Иитии концепциятын чэрчитинэн үлэлии турар бырайыактар» в книге 2019-2021-годы детства «Мэнэ кэскилэ»: от Концепции к реализации / МКУ «Мегино-Кангаласское РУО»; 2022г. Верховцева М.А.
Фотогалерея
